Ги сакам патувањата, но не можам да се пофалам дека сум добар турист. Поточно, прилично сум лош во оваа дисциплина. Како по правило ги заобиколувам главните знаменитости на градот во кој пристигнувам и се залепувам за неговите фусноти. Сето она што никогаш нема да се најде во книгите за туристи е вистинска мамка за моето око. Графитите секогаш ќе ми бидат попривлечни од тврдините и палатите.
Не можам да се пофалам ниту со сјајно чувство за ориентација. Тоа што ги користам токму графитите како ориентирни точки можеби е логична последица на таквата „изгубеност во просторот“.
Освен што сум лош турист, не сум ниту сјаен домаќин… Се сеќавам на случка од детството кога со татко ми шетавме по скопските улици, а јас бев водичот. Кога стигнавме пред зградата што ни беше конечна дестинација, тој ме праша дали сум сигурен дека сме на вистинското место. Секако дека бев сигурен – го памтев графитот на трансформаторот пред зградата. Татко ми беше збунет, дури и лут. Во околина во која има барем неколку капитални објекти, избрав да се ориентирам според графит кој може уште веднаш да биде прекриен со нов, да биде варосан или облепен со предизборни плакати…
Тогаш не ја разбирав неговата лутина, а денес ја разбирам уште помалку. Скопје е шампион на непостојаноста и дисконтинуитетот. Клубовите, кафеаните, цвеќарниците, маркетите, сендвичарите, берберниците, трафиките, денес ги има, а утре веќе не. Скопје загуби не баш мал број препознатливи маркери и мемориски точки, имињата на улиците речиси постојано се менуваат, фасадите се „преоблекуваат“… Во ваквиот хаос, парадоксално, постојат графити што му пркосат на времето. Графитот, медиум чија краткотрајност некако се подразбира сама по себе, понекогаш може да изненади со својата долговечност.
Најмалку петнаесетина години под мостот „Гоце Делчев“ постоеше нацртан графит, а веднаш над него и „рецензија“ за истиот – натпис „Кој кур графит?!“. Ако добро се сеќавам, беше пребоен некаде во 2015-та, но надживеа голем број урбани топоними. (Ја надживеа дури и оградата над мостот под кој беше напишан!) Кога ќе поминев под мостот и ќе го здогледав графитот, имав чувство дека постои космичка рамнотежа, дека сè во вселената е на своето место и на крајот сè ќе биде во ред. Присуството на познатите чкртаници со спреј ме смируваше на чуден начин.
А кога ќе сфатев дека имам не баш мал број пријатели кои ги забележале истите натписи по ѕидовите, на радоста ѝ немаше крај. Си замислував дека сме дел од некакво тајно друштво кое го „чита“ градот на посебен начин. И денес имам пријатели со кои можам да закажам средба според одредени графити. Се чекаме пред „Лела, мандарините поскапеа…“. Дојди кај „Перо будалата“. Ќе бидам кај „Имам скирол, не знам да го возам“. Се собираме кај „Неммма више бодликаве жици, комунари!“ Помини откај „Корбин вечерва беше во ‘Наџак’“, тоа ќе му дојде малку подолу од „Откачив по малата“. Тоа што графитиве повеќе не постојат не е никаков проблем – многу подолго живеат во меморијата на граѓаните отколку на ѕидовите.
Понекогаш имам привилегија да се враќам во градовите што ми се драги и не можам да одолеам да не направам мала „инспекција“ по ѕидовите, да проверам дали графитите на кои се сеќавам сè уште се на своето место. Во голем број случаи тие ѝ се инаетат на минливоста и одбиваат да заминат во историјата. Веројатно минувачите се чуделе кога ме гледале оклештен пред натписи од типот „Вегетаријанство“, „Овде таа рече НЕ“, „Порно филм“, „Сисај пичке“ и „Fuck police“, но среќата што ја чувствувам при повторната средба со преживеаниот графит не можам да ја сокријам.
Одвреме-навреме го прелистувам каталогот со графити во главата и ми станува јасно дека носталгијата по градовите често е носталгија по графитите во нив. Во таквите мигови паѓам во искушение да направам нивни реплики во Скопје, но се откажувам. Ме скокотка идејата да проверам како ќе функционираат во друг културен контекст, ама на крајот секогаш ме пишманува свеста за нивната неавтентичност.
Што се однесува на мојот личен придонес за скопските ѕидови, тој е прилично скромен – досега само двапати сум се фатил за спреј. Ако е некаква утеха, од двата графита преживеа еден, што процентуално земено воопшто не е лошо. За жал, настрада баш љубовниот графит, од технички причини: повеќе не постои ѕидот на кој е напишан. Љубителите на графити несомнено жалат кога еден графит ќе исчезне сосе ѕидот, но постојат и исклучоци од ова правило..
Еден од најпознатите графити напишан на македонски јазик не е напишан во Македонија. Од неговата едноставна, кратка и јасна содржина не можеме да заклучиме зошто е важен: Дани, те сакам! Ако го наведеме податокот дека оваа љубовна изјава е напишана на Берлинскиот ѕид непосредно пред неговиот пад, перспективата значително се менува. И ова е графит кој повеќе не постои затоа што не постои ѕидот на кој е напишан, па тешко дека некој би жалел за тоа. Впрочем, важноста на графитов се состои токму во неговото исчезнување (секако, сосе ѕидот).
Сакам да верувам дека некаде во Берлин постои човек што може да се ориентира според постоечките и исчезнатите графити. Човек што може да закаже средба кај што некогаш пишувало „Дани, те сакам!“ Не ми е тешко да замислам и алтернативен учебник по историја во кој графитов е еден од најважните податоци за непопуларната градба.
Во меѓувреме, одам да проверам дали „Ти кречи, јас сум упорен“ е сè уште на своето место.
Иван Шопов
*Сликите се генерирани со Playground AI
